Καμιά φορά, είναι αρκετά δύσκολο για τους γονείς να διακρίνουν αν η συμπεριφορά του παιδιού βρίσκεται εντός του φυσιολογικού πλαισίου της  “κακής συμπεριφοράς” που όλα τα παιδιά ενίοτε έχουν ή αν πρόκειται για συμπεριφορά που ξεπερνά τα επιτρεπόμενα όρια και χρίζει σοβαρότερης αντιμετώπισης. Τα παιδιά δεν είναι robbot: μεγαλώνουν, μαθαίνουν και αναζητούν τα όριά τους. Θα παραβούν τους κανόνες του σπιτιού απλά και μόνο για να ελέγξουν την αντίδρασή σας.

Η απάντηση στο ερώτημα πότε τα προβλήματα στη συμπεριφορά είναι φυσιολογικά; βρίσκεται στην εξέταση κάθε ηλικιακής ομάδας ξεχωριστά. Οι έννοιες του “επιτρεπόμενου” και του “φυσιολογικού” μεταβάλλονται όσο το παιδί μεγαλώνει κι αναπτύσσεται κοινωνικά, γνωσιακά, συναισθηματικά και σεξουαλικά.

Ανησυχητικά σημάδια

Οι γονείς θα πρέπει να αρχίσουν να ανησυχούν, όταν τα παιδιά παρουσιάζουν συγκεκριμένα προβλήματα συμπεριφοράς τα οποία βρίσκονται έξω από τα όρια των επιτρεπόμενων συμπεριφορικών παρεκκλίσεων. Μερικές από τις συμπεριφορές που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου είναι:

• Δυσκολία διαχείρισης συναισθηματικών εκρήξεων – θυμού, ταραχής, απογοήτευσης.

• Δυσκολία διαχείρισης παρορμήσεων – δυσκολία ελέγχου του λεκτικού αυθορμητισμού.

• Συμπεριφορά που δεν ανταποκρίνεται σε βασικούς κανόνες πειθαρχίας – επανάληψη των ίδιων κακών συμπεριφορών, παρά τις προσπάθειες πειθαρχίας.

• Συμπεριφορά που παρεμποδίζει την πρόοδό τους στο σχολείο.

• Συμπεριφορά που δυσχεραίνει την κοινωνική τους διάδραση – ανικανότητα δημιουργίας και διατήρησης φιλιών.

• Αυτοτραυματισμοί και αυτοκτονικές τάσεις.

• Αναντίστοιχη με την ηλικία σεξουαλικότητα.

Φυσιολογική συμπεριφορά στην προσχολική ηλικία
(3 έως 5 ετών)

Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας προσπαθούν να κερδίσουν όλο και περισσότερες ελευθερίες. Είναι λογικό, στο πλαίσιο της προσπάθειας ανεξαρτητοποίησής τους, να διαφωνούν συχνά μαζί σας και να εξασκούν συχνότατα το δικαίωμά τους στο “όχι”. Επίσης φυσιολογικό είναι να φάσκουν και να αντιφάσκουν: θέλουν να θεωρούνται αρκετά μεγάλα για να ντύνονται μόνα, αλλά και πολύ μικρά για να μαζέψουν μόνα το δωμάτιό τους. Τα υστερικά ξεσπάσματα θυμού κι απογοήτευσης, οι φωνές και η βιαιότητα είναι επίσης στο πλαίσιο του φυσιολογικού σ’ αυτή την ηλικιακή φάση και, μέχρι ενός σημείου, δικαιολογούνται. Αν όλα κυλήσουν κανονικά, μεγαλώνοντας, θα μάθουν να διαχειρίζονται τον θυμό τους και να αντικαθιστούν τις μπουνιές με λόγια.

Εξαιρετική στρατηγική αντιμετώπισης τέτοιων ξεσπασμάτων είναι η απάθεια κι η αδιαφορία. Αγνοήστε τα ξεσπάσματα αυτά και, όταν τα πνεύματα θα έχουν ηρεμήσει, συζητήστε σαν ίσος προς ίσο τους λόγους που έφεραν το παιδί σ’ αυτήν την κατάσταση και γιατί δεν είναι σωστή αυτή η συμπεριφορά.

Φυσιολογική συμπεριφορά στις πρώτες τάξεις του δημοτικού (6 έως 9 ετών)

Εξαιτίας των αυξημένων, σε σχέση με την προσχολική ηλικία, ευθυνών τους τα παιδιά των πρώτων τάξεων του δημοτικού, τείνουν να ζητούν ελευθερίες που δεν μπορούν να διαχειριστούν. Είναι πολύ λογικό το παιδί αυτής της ηλικίας να στερείται αυτοπειθαρχίας, αφού βρίσκεται σε μεταβατικό στάδιο: από τη μία επιθυμεί αυτονομία και ελευθερία, κι από την άλλη χρειάζεται ακόμα βοήθεια και καθοδήγηση στις περισσότερες δραστηριότητές του. Ένα παιδί, ξεκινώντας να λύνει μόνο του τα προβλήματά του και να συμμετέχει σε καινούριες δραστηριότητες, ίσως δυσκολευτεί να αντιμετωπίσει το γεγονός πως δεν είναι ο καλύτερος σε όλα ή, ακόμη, το ενδεχόμενο αποτυχίας.

Αν το παιδί στενοχωριέται και πιέζεται, ή θυμώνει κι απογοητεύεται, μπορείτε να θεσπίσετε ένα σύστημα επιβράβευσης: επιβραβεύστε την καλή συμπεριφορά, για να το ενθαρρύνετε να παίρνει υγιείς αποφάσεις. Κάντε του ένα δώρο, μαγειρέψτε του το αγαπημένο του γλυκό ή πηγαίνετέ το μια βόλτα που θα απολαύσει, αν λειτουργεί υπεύθυνα και ώριμα.

Φυσιολογική συμπεριφορά στην προεφηβεία
(10 έως 13 ετών)

Όταν τα παιδιά πλησιάζουν την εφηβεία, δημιουργείται η ανάγκη να αποστασιοποιηθούν από τους γονείς τους και να χτίσουν εκ νέου την ταυτότητά τους. Γι΄αυτό, σ’ αυτές τις ηλικίες, ο αρνητισμός, η επιθετικότητα κι η αντιδραστικότητα, είναι συμπεριφορές άκρως αναμενόνομενες και καθόλου ανησυχητικές. Ταυτόχρονα, οι έφηβοι, αντιμετωπίζουν συχνά προβλήματα κοινωνικής φύσης (διαφωνίες με φίλους, μοναξιά).

Επειδή ακόμη είναι -τρόπον τινά- παιδιά, δεν μπορούν να αντιληφθούν τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των πράξεών τους, γι’ αυτό χρειάζονται την καθοδήγησή σας. Επίσης, παρά τη συνηθισμένη τους αντιδραστικότητα, οι έφηβοι χρειάζονται προσοχή, αγάπη και επιβράβευση. Δείξτε τη χαρά και την υπερηφάνια σας, όταν το παιδί δρα υπεύθυνα και λογικά και μην στενοχωριέστε αν εκείνο δεν ανταποδίδει την αγάπη σας – οι έφηβοι είναι κατά κανόνα απόμακροι.